Mỗi người dân là một “đài phát sóng” thu nhỏ 

Chỉ với một chiếc điện thoại thông minh kết nối internet, bất kỳ ai cũng có thể ghi lại một sự kiện, đăng tải hình ảnh, video, chia sẻ quan điểm cá nhân và lan tỏa đến hàng nghìn, thậm chí hàng triệu người khác chỉ trong vài phút. Mạng xã hội đã biến mỗi cá nhân thành một “đài phát sóng” thu nhỏ. Và từ đó, khái niệm nhà báo công dân ra đời - những người không thuộc biên chế tòa soạn, không có thẻ nhà báo nhưng lại thường xuyên chia sẻ, cập nhật tin tức theo cách riêng của họ. 

Sự xuất hiện và phát triển của báo chí công dân là một phần tất yếu trong quá trình dân chủ hóa thông tin. Ở khía cạnh tích cực, đó là biểu hiện sinh động của quyền tự do ngôn luận, là nguồn dữ liệu phong phú phản ánh các vấn đề đời sống một cách nhanh nhạy và đa chiều. Không hiếm lần, những hình ảnh, clip tại hiện trường do người dân tự ghi lại đã trở thành đầu mối quý giá giúp báo chí chuyên nghiệp kịp thời tiếp cận, điều tra và làm rõ sự thật, bản chất vấn đề phía sau bức ảnh, clip tư liệu đó. 

Tuy nhiên, báo chí công dân cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Trong khi báo chí chuyên nghiệp phải tuân thủ quy trình biên tập kiểm duyệt chặt chẽ, kiểm chứng thông tin, đạo đức nghề nghiệp, pháp luật hiện hành, thì nhiều nhà báo công dân chỉ hành động theo cảm xúc, quan điểm cá nhân hoặc mục đích câu view. Cũng chính vì thế, tin giả, tin sai sự thật, giật gân, hình ảnh vi phạm quyền riêng tư... theo đó xuất hiện tràn lan, khiến không ít người ngộ nhận, bị dẫn dắt sai lệch, thậm chí bị tổn thương, làm xói mòn niềm tin công chúng. 

Một sự việc gần đây tại Thái Bình là minh chứng rõ ràng cho mặt trái của báo chí công dân. Ngày 10/9/2024, tài khoản facebook có tên Phương Thắm đăng tải thông tin kèm clip về việc “nước sông Trà Lý dâng cao, mọi người hạn chế đi qua cầu Vũ Đông vì có một chiếc tàu va chạm với thân cầu”. Thông tin này nhanh chóng lan truyền, gây hoang mang trong dư luận địa phương vào thời điểm lũ lớn xuất hiện sau bão số 3. Thực tế, qua xác minh của Công an thành phố Thái Bình, nội dung trên hoàn toàn sai sự thật. Clip được chia sẻ không diễn ra tại Thái Bình và không hề có vụ va chạm tàu nào xảy ra. Làm việc tại trụ sở Công an thành phố, chủ tài khoản facebook là Lương Thị Thắm, trú tại phường Kỳ Bá đã thừa nhận hành vi chia sẻ thông tin chưa được kiểm chứng, xuất phát từ cảm tính cá nhân. Sau khi được cơ quan chức năng làm việc, chị đã tự nguyện gỡ bỏ bài viết, cam kết chấp hành các quy định pháp luật và thận trọng hơn trong việc đăng tải thông tin. 

Sự việc tuy đã được xử lý kịp thời, nhưng gợi ra câu hỏi không nhỏ: Trong một thế giới mà thông tin lan truyền với tốc độ chóng mặt, liệu mỗi dòng trạng thái, mỗi cú nhấn nút “đăng bài” có được cân nhắc kỹ lưỡng về hậu quả xã hội và pháp lý? 

Không chỉ là người đưa tin 

Trong bối cảnh bất kỳ ai cũng có thể đưa tin, điều làm nên giá trị không thể thay thế của báo chí chuyên nghiệp chính là trách nhiệm thông tin. Nhà báo không chỉ là người thu thập và truyền đạt sự kiện, mà còn là người chịu trách nhiệm xã hội về những gì mình viết trước pháp luật, đạo đức nghề nghiệp và công chúng. Đằng sau mỗi bài báo là một quy trình kiểm chứng nhiều lớp, là sự cân nhắc giữa quyền được biết của công chúng và quyền riêng tư của cá nhân, giữa tự do thông tin và nghĩa vụ bảo vệ sự thật. Đó là sự dấn thân có nguyên tắc, là cái tâm song hành cùng cái tầm - điều mà báo chí công dân khó lòng bảo đảm thực hiện đầy đủ. 

Tuy nhiên, thay vì coi báo chí công dân là đối trọng, báo chí chính thống nên coi đó là một phần cấu thành của hệ sinh thái truyền thông hiện đại. Chính sự tương tác, thậm chí va đập giữa hai dòng chảy này, nếu được định hướng đúng đắn, có thể tạo nên một nền báo chí đa chiều, gần gũi và nhân văn hơn. Trong mối tương quan ấy, ranh giới giữa nhà báo công dân và nhà báo chuyên nghiệp trở nên vô cùng quan trọng. Nhà báo chuyên nghiệp lĩnh xướng sứ mệnh là người đưa tin, đồng thời là người chịu trách nhiệm về thông tin mình công bố. Đằng sau mỗi bài viết, mỗi tấm ảnh, mỗi dòng tiêu đề là sự cân nhắc về pháp lý, đạo đức, ảnh hưởng xã hội. Đó là sự dấn thân có nguyên tắc, là cái tâm song hành cùng cái tầm của nhà báo. Song, thay vì nhìn báo chí công dân như một mối đe dọa, báo chí chính thống nên coi đây là một phần của môi trường truyền thông mới, nơi mà sự giao thoa là tất yếu. 

Thực tế đã cho thấy, những video clip tự phát của người dân có thể là nguồn thông tin, đầu mối điều tra. Những dòng trạng thái - status có thể gợi mở một đề tài lớn; thậm chí, chính người dân trong vai trò nhân chứng, người trong cuộc có thể góp phần làm cho thông tin báo chí chân thực, sinh động và gần gũi hơn bao giờ hết. Vấn đề đặt ra là, sự giao thoa này, nếu được định hướng và cộng hưởng đúng cách, sẽ mở ra một cơ hội lớn: hình thành nền báo chí tương tác, báo chí nhiều chiều và nhân văn hơn. Người làm báo hôm nay biết lắng nghe dư luận mạng xã hội, khai thác hiệu quả thông tin người dân cung cấp, đồng thời giữ vững bản lĩnh nghề nghiệp để gạn đục khơi trong, dẫn dắt công luận bằng sự tử tế, trung thực và khách quan sẽ khắc phục được sự nhàm chán, đơn điệu, một chiều và nhất là làm cho mỗi tác phẩm báo chí đậm hơi thở cuộc sống hơn. 

Giữ vững niềm tin 

Trong dòng chảy thông tin ồn ào, xô bồ hôm nay, vai trò của nhà báo chuyên nghiệp càng trở nên rất quan trọng. Không phải để tranh giành vị trí người đưa tin đầu tiên, mà là để trở thành người đưa tin đúng và có trách nhiệm với sự đúng ấy. Không phải để làm lu mờ báo chí công dân, mà là để tạo nên chuẩn mực nghề báo. Để làm được điều đó, thiết nghĩ, mỗi nhà báo chuyên nghiệp không chỉ cần “đi nhanh hơn” mà còn phải “đi sâu hơn” vào cuộc sống và trong mỗi dòng thông tin. Ngoài đưa tin sớm, phải đưa tin đúng. Đưa tin đúng rồi còn phải viết sao cho nhân văn, có chiều sâu, có định hướng. Đó chính là điểm khác biệt và cũng là giá trị không thể thay thế của báo chí chuyên nghiệp trong dòng chảy thông tin hiện đại, khẳng định vai trò, vị trí bất dịch của nhà báo chuyên nghiệp giữa rừng nhà báo công dân. 

Dấu mốc kỷ niệm 100 năm ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925-21/6/2025) là thời điểm để mỗi người làm báo nhìn lại sứ mệnh của mình trong một thế giới đang thay đổi từng giờ. Khi ai cũng có thể “lên tiếng”, nhà báo không thể im lặng; nhưng tiếng nói ấy phải có lý trí, có bản lĩnh, có tình yêu với sự thật và niềm tin vào chức năng khai sáng của báo chí. Ranh giới giữa nhà báo công dân và nhà báo chuyên nghiệp, giữa cảm xúc và lý trí, giữa tin đồn và sự thật chính là nơi nghề báo cần tiếp tục khẳng định mình.

Công an thành phố Thái Bình làm việc với đối tượng đưa tin sai sự thật trên facebook về tình hình lũ và chiếc tàu va chạm với thân cầu Vũ Đông.

Hà Thanh