Ngay từ những năm đầu của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, Bác Hồ đã xác định vai trò đặc biệt quan trọng của báo chí và vận dụng hiệu quả báo chí cho mục tiêu cách mạng. Người khẳng định: “Báo chí là vũ khí sắc bén trong sự nghiệp cách mạng. Nhà báo là chiến sĩ cách mạng”. Báo chí không đơn thuần là phương tiện đưa tin, đó còn là công cụ tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, phản ánh tâm tư nguyện vọng của nhân dân, cổ vũ tinh thần yêu nước và đấu tranh bảo vệ lẽ phải. Phát biểu tại Đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam, năm 1962, Bác căn dặn, báo chí phải “phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng, góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Ngày nay, giữa một “rừng” thông tin thật – giả lẫn lộn, báo chí chính thống càng cần giữ vững vai trò vũ khí tư tưởng của Đảng, là tiếng nói đáng tin cậy của nhân dân, đấu tranh phản bác các luận điệu xuyên tạc, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong thời đại số.

Một trong những lời dạy sâu sắc nhất của Bác đối với cán bộ báo chí là yêu cầu viết trung thực, khách quan. Người nhấn mạnh: “Viết cho đúng sự thật. Không được bịa ra, không được viết ẩu. Phải điều tra, nghiên cứu kỹ”. Thực tế cho thấy, bất kỳ sự sai lệch thông tin nào cũng có thể gây hậu quả lớn, nhất là khi thông tin được lan truyền nhanh chóng trên nền tảng số, mạng xã hội thiếu kiểm soát, thẩm định nội dung. Người làm báo phải nói đúng, nói trúng, hiểu rõ bản chất vấn đề, thấu cảm cuộc sống người dân thì mới có thể viết ra những dòng chữ, bài báo có giá trị thực tiễn và lay động xã hội. Trong bài viết “Nói thật, làm thật” trên Báo Cứu Quốc năm 1947, Bác dặn: “Cần nói những điều thật, làm những việc thật, viết những cái thật”. Đây không đơn thuần là lời nhắc về kỹ năng nghề nghiệp, mà còn là lời răn về đạo đức của Người đối với những người làm báo.

Bên cạnh việc đề cao trí tuệ, năng lực, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng vai trò của đạo đức người làm báo. Phát biểu tại Đại hội III Hội Nhà báo Việt Nam, năm 1962, Người nói: “Muốn làm tròn nhiệm vụ cách mạng, nhà báo phải tu dưỡng đạo đức cách mạng, khiêm tốn, trung thực, không kiêu ngạo, không vụ lợi”. Theo Bác, nhà báo không nên là người đi săn tin đơn thuần. Họ càng không được vì mục tiêu câu view, giật tít mà đánh mất lương tâm nghề nghiệp. Cán bộ báo chí, như Bác ví, cũng là chiến sĩ: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Trong thời buổi công nghệ hóa truyền thông, những giá trị đạo đức được ví như hàng rào tự vệ để nhà báo không bị cuốn theo thị hiếu tầm thường hay chi phối bởi lợi ích nhóm, vụ lợi cá nhân rồi sa ngã, đánh mất mình.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đại biểu dự Ðại hội Đại biểu Hội Nhà báo Việt Nam lần thứ 3, tháng 9/1962. 

Một lời dạy rất thiết thực của Bác mà bất kỳ nhà báo nào cũng cần khắc cốt ghi tâm là “Trước khi viết, phải tự hỏi: Viết cho ai xem? Viết để làm gì? Viết cái gì? Viết thế nào cho dễ hiểu, ngắn gọn?”. Lời huấn thị ấy tuy ngắn gọn nhưng thấu đáo, thể hiện tư duy biện chứng, hiện đại về nghề viết. Theo Bác, viết báo không được theo lối có gì viết nấy; nhà báo phải có mục tiêu, đối tượng và thông điệp rõ ràng. Phải viết bằng trái tim, bằng sự quan sát thực tế và bằng tinh thần trách nhiệm xã hội cao cả. Muốn làm được điều đó, nhà báo cần gần dân, hiểu dân, đắm mình vào trong cuộc sống. Trong buổi nói chuyện với cán bộ báo chí tại chiến khu Việt Bắc, năm 1950, Người dặn: “Muốn viết báo hay thì phải gần gũi quần chúng, lắng nghe tiếng nói của quần chúng, học hỏi kinh nghiệm của quần chúng”. Thực tiễn 100 năm báo chí cách mạng đã chứng minh, nhờ gắn bó với cuộc sống, với nhân dân, với dòng chảy sự nghiệp cách mạng của Đảng, nhà báo mới có thể viết được những tác phẩm sinh động, mang hơi thở cuộc sống và thấm hồn dân tộc. Chính những điều đó góp phần làm lan tỏa cái tốt, cái đẹp trong đời sống, nhân lên niềm tin của xã hội, tạo sức mạnh đoàn kết toàn dân tộc đưa đất nước tiến lên.

Chủ tịch Hồ Chí Minh thẳng thắn phê phán các hiện tượng tiêu cực trong hoạt động báo chí. Trong Chỉ thị về công tác báo chí năm 1960, Người nghiêm khắc cảnh báo: “Không được dùng báo chí để phô trương cá nhân, tâng bốc lẫn nhau. Không được lợi dụng báo chí để chia rẽ, nói xấu nhau”. Bác cũng yêu cầu phê bình báo chí phải lành mạnh, mang tính xây dựng: “Phê bình là để sửa chữa chứ không phải để nói xấu, châm chọc”. Trong xã hội hiện đại, không riêng những nhà báo chuyên nghiệp, khi mỗi cá nhân có thể trở thành nhà báo công dân, lời dạy của Bác càng trở nên cấp thiết, có ý nghĩa vô cùng quan trọng để báo chí giữ được chất lượng và vị thế của mình.

Gần 65 năm đã trôi qua kể từ Đại hội III Hội Nhà báo Việt Nam – nơi Bác Hồ căn dặn “Làm báo phải học suốt đời”, những lời dạy của Người vẫn sáng ngời ý nghĩa thời đại. Đó là kim chỉ nam cho nghề báo, đồng thời là tấm gương đạo đức, nhân cách cho những ai đang cầm bút vì lý tưởng cách mạng. Trong hành trình đổi mới và chuyển đổi số, người làm báo càng cần khơi dậy tinh thần làm báo vì dân, vì Đảng, lấy sự thật làm thước đo, lấy đạo đức làm nền tảng và lấy trách nhiệm xã hội làm động lực. Chỉ như vậy, những nhà báo cách mạng hôm nay mới xứng đáng là chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, như kỳ vọng của Bác Hồ kính yêu.

Khắc Duẩn